Znamy zwycięzców 15. edycji konkursu Złoty Medal Chemii!

Złoty Medal Chemii 2025 otrzymał Mateusz Zarzeczny z Wydziału Fizyki na Uniwersytecie Warszawskim. Temat zwycięskiej pracy dyplomowej to „Wielopoziomowa kontrola właściwości chiroptycznych w morfologicznie chiralnych fazach ciekłokrystalicznych”. W tym roku do konkursu zgłoszono aż 61 prac z 15 uczelni.

Zgodnie z ideą przewodnią, podobnie jak poprzednie edycje konkursu, także tegoroczny „Złoty Medal Chemii” skierowany był do autorów nowatorskich prac licencjackich lub inżynierskich o znaczeniu poznawczym, jak również aplikacyjnym w dziedzinie chemii (oraz z pogranicza chemii i biologii lub chemii i fizyki), napisanych i obronionych w Polsce, w roku akademickim 2024/2025. Patronat honorowy nad konkursem sprawują: prof. dr hab. Krzysztof Pyrć, prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (FNP), prof. dr hab. Maciej Żylicz, były prezes FNP, Polskie Towarzystwo Chemiczne oraz Komitet Chemii Analitycznej Polskiej Akademii Nauk. Organizatorem konkursu jest Instytut Chemii Fizycznej PAN, a partnerem wydarzenia i fundatorem nagród jest firma DuPont.

„Niezwykle cieszy nas, że jubileuszowa, 15. edycja konkursu spotkała się z tak dużym zainteresowaniem, co zaowocowało większą niż w zeszłym roku liczbą zgłoszeń. Tegoroczne prace pokazują, że młodzi badacze coraz odważniej poszukują nowych dróg w chemii i śmiało przekraczają granice między różnymi dziedzinami nauki. Wspólnie z firmą DuPont chcemy tworzyć dla nich środowisko, które sprzyja rozwojowi ambitnych koncepcji i budowaniu silnej pozycji polskiej nauki na arenie międzynarodowej” – mówi dr hab. Adam Kubas, Dyrektor Instytutu Chemii Fizycznej PAN.

Zwycięska praca autorstwa Mateusza Zarzecznego została napisana pod opieką naukową dr. hab. Wiktora Lewandowskiego. Dotyczy ona „programowania chiralności” w materiałach ciekłokrystalicznych o helikalnej strukturze, które wykazują selektywną interakcję ze światłem kołowo spolaryzowanym. Przedstawiono w niej możliwości kontroli tych właściwości na trzech poziomach: i) molekularnym - dotyczącym wpływu architektury molekuł; ii) nanocząstkowym - związanym z domieszkowaniem nanocząstek złota; oraz iii) przestrzennym - gdzie zastosowano fototermalne przetapianie laserowe. Łączenie poszczególnych poziomów otwiera nowe możliwości projektowania nanomateriałów funkcjonalnych o ściśle kontrolowanych właściwościach optycznych, które mogą znaleźć zastosowanie w wielu dziedzinach, np: antyfałszerstwie, bio-obrazowaniu, czy technologii LiDAR.

Srebrny Medal Chemii zdobył Jakub Pawlikowski z Wydziału Automatyki, Elektroniki i Informatyki Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Jego praca zatytułowana „Rola czynników jądrowych w indukcji programowanej śmierci komórkowej w komórkach zmodyfikowanych przy użyciu technologii CRISPR/Cas9”, została wykonana pod kierunkiem dr inż. Małgorzaty Adamiec-Organiściok oraz mgr inż. Magdaleny Węgrzyn. W pracy przeprowadzono badania nad molekularnymi mechanizmami odpowiedzi komórek na stres oksydacyjny prowadzący do ferroptozy – jednej z form programowanej śmierci komórkowej. Wykorzystując technologię CRISPR/Cas9, porównano komórki o prawidłowej ekspresji genów z komórkami pozbawionymi kluczowego enzymu antyoksydacyjnego GPX4, pełniącego centralną rolę w ochronie błon komórkowych przed peroksydacją lipidów. Zaobserwowano, że blokada transportu cystyny silnie zwiększa podatność komórek na uszkodzenia oksydacyjne, a mechanizmy obronne oparte na szlaku Tioredoksyny i czynniku jądrowym NRF2 są w stanie jedynie częściowo im przeciwdziałać. Wyniki te wskazują, że modulacja tych szlaków może mieć znaczenie w przyszłych terapiach chorób związanych ze stresem oksydacyjnym, w tym nowotworów i chorób neurodegeneracyjnych.

Brązowy Medal Chemii otrzymał Dawid Natkowski z Wydziału Chemicznego Politechniki Warszawskiej za pracę, pt. „Wykorzystanie układów wykazujących zjawisko absorpcji dwufotonowej w generowaniu reaktywnych form tlenu”, napisaną pod opieką naukową dr. hab. inż. Krzysztofa Durki oraz dr inż. Pauliny H. Marek-Urban. Praca opisuje syntezę oraz charakterystykę boroorganicznych kompleksów BODIPY o potencjalnym zastosowaniu w przeciwnowotworowej terapii fotodynamicznej – nowatorskiej, nieinwazyjnej metodzie leczenia nowotworów. W badaniach wykorzystano zjawisko absorpcji dwufotonowej, aby móc docierać do głębiej zlokalizowanych zmian nowotworowych. Jednocześnie wykorzystano dwie strategie projektowania związków, co pozwoliło na zminimalizowanie negatywnego wpływu wprowadzanych modyfikacji. Zachowano tym samym wysoką zdolność do generowana reaktywnych form tlenu, które odpowiadają za niszczenie komórek nowotworowych.

Wyróżnienia konkursowe otrzymali: Franciszek Bober z Wydziału Chemii na Uniwersytecie Warszawskim, Dawid Dąbrowski oraz Artur Le Hoang z Wydziału Fizyki na Uniwersytecie Warszawskim oraz Piotr Gas z Wydziału Chemii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Nagroda Finalistów powędrowała do zdobywcy drugiego miejsca w konkursie – Jakuba Pawlikowskiego.

Wyróżnienia specjalne firmy DuPont trafiły do: Xymeny Gross z Wydziału Technologii Chemicznej Politechniki Poznańskiej, Faustyny Stopyry z Wydziału Chemicznego Politechniki Rzeszowskiej im. Ignacego Łukasiewicza oraz do Soni Wardejn z Wydziału Chemicznego Politechniki Śląskiej w Gliwicach.

Temat pracy Xymeny Gross to „Właściwości elektrochemiczne ligniny i jej pochodnych” (opieka naukowa: dr inż. Beata Kurc). Przedstawiono w niej możliwości wykorzystania ligniny po obróbce termicznej w elektrochemicznych źródłach prądu. Przeprowadzono analizę, która wykazała, jak jej właściwości fizykochemiczne wpływają na właściwości elektrochemiczne otrzymanych układów (ogniw litowo-jonowych oraz kondensatorów elektrochemicznych).

W pracy Faustyny Stopyry, pt. „Synteza funkcjonalnych nanowarstw polimerowych inspirowana zasadami zielonej chemii” (opieka naukowa: prof. dr hab. inż. Paweł Chmielarz) zaproponowano ekologiczną metodę wytwarzania nanometrowych warstw polimerowych, tzw. „szczotek polimerowych”, inspirowaną zasadami „zielonej chemii”. Opracowana technika pozwala w środowisku wodnym syntezować polimery o właściwościach wodoodpornych, przy jednoczesnym ograniczeniu użycia toksycznych katalizatorów i rozpuszczalników. Otrzymane warstwy posiadają wysoką jakość oraz kontrolowaną grubość, dzięki czemu mogą służyć do modyfikacji szerokiej gamy powierzchni. Wyniki pracy otwierają drogę do tworzenia nowych, funkcjonalnych materiałów o właściwościach samonaprawiających się, znajdujących zastosowanie m.in. w medycynie i elektronice.

Z kolei przedmiotem pracy Soni Wardejn, pt. „Otrzymywanie, charakterystyka i zastosowanie hybrydowych membran celulozowych do usuwania jonów żelaza z roztworów wodnych” (opieka naukowa: dr hab. inż. Gabriela Dudek, prof. ucz., oraz mgr inż. Paweł Grzybek), było zaprojektowanie i wytworzenie membran celulozowych o mieszanej matrycy z dodatkiem magnetytu (Fe₃O₄), przeznaczonych do usuwania jonów żelaza(III) z roztworów wodnych w procesie nanofiltracji. Określono optymalne parametry, takie jak grubość powlekania roztworu celulozy, ilość dodanego wypełnienia magnetycznego oraz pH roztworu zasilającego — czynników, które w największym stopniu decydują o efektywności usuwania jonów żelaza. Opracowane membrany wykazują bardzo wysoką skuteczność separacji na poziomie 99%, przy jednoczesnym utrzymaniu korzystnych wartości strumienia przesączu. Uzyskane wyniki dowodzą, że otrzymane membrany celulozowe mogą stanowić przyjazną środowisku i obiecującą alternatywę dla nowoczesnych technologii oczyszczania wód stosowanych w przemyśle.

„Zgłoszenia nadesłane w tym roku są dowodem na to, że młodzi naukowcy potrafią tworzyć rozwiązania o dużej wartości i realnym potencjale wdrożeniowym. Ich kreatywność i odwaga w podejmowaniu nowych tematów są dowodem na to, że polska chemia rozwija się w imponujący sposób” – mówi Tomasz Redzimski, Dyrektor Generalny DuPont Polska.

W tym roku do konkursu zgłoszono 61 prac z 15 uczelni. Do finału zakwalifikowało się 15 uczestników. Kryteria, którymi kierowało się jury to: wartość naukowa pracy, dorobek publikacyjny autora, znaczenie praktyczne otrzymanych rezultatów, wykorzystanie nowoczesnych metod analitycznych oraz samodzielność prowadzenia badań. Laureat Złotego Medalu Chemii otrzymał nagrodę pieniężną w wysokości 15 000 złotych, zdobywca Srebrnego Medalu – 7 500 złotych, a Brązowego – 3 750 złotych. Oprócz nagród głównych przyznane zostały także cztery wyróżnienia konkursowe o wartości 1 500 złotych i trzy wyróżnienia specjalne firmy DuPont o wartości 3 000 złotych. Wszyscy finaliści konkursu otrzymali również nagrody rzeczowe oraz zyskali możliwość odbycia stażu naukowego w Instytucie Chemii Fizycznej PAN oraz bezpłatnego realizowania badań w jego laboratoriach.

Ogłoszenie końcowych wyników konkursu oraz uroczyste wręczenie nagród odbyło się 10 grudnia 2025 roku w Instytucie Chemii Fizycznej PAN w Warszawie.

Szczegóły dotyczące tegorocznej edycji konkursu, w tym jego harmonogram i regulamin dostępne są na stronie internetowej www.zlotymedalchemii.pl.

***

Instytut Chemii Fizycznej Polskiej Akademii Nauk (http://www.ichf.edu.pl/) został powołany w 1955 roku jako jeden z pierwszych instytutów chemicznych PAN. Profil naukowy Instytutu jest silnie powiązany z najnowszymi światowymi kierunkami rozwoju chemii fizycznej i fizyki chemicznej. Badania naukowe są prowadzone w dziewięciu zakładach naukowych. Działający w ramach Instytutu Zakład Doświadczalny CHEMIPAN wdraża, produkuje i komercjalizuje specjalistyczne związki chemiczne do zastosowań m.in. w rolnictwie i farmacji. Instytut publikuje około 200 oryginalnych prac badawczych rocznie.

DuPont (NYSE: DD) od 1802 roku dostarcza na globalny rynek światowej klasy rozwiązania naukowe i inżynieryjne, w postaci innowacyjnych produktów, materiałów i usług. Firma wierzy, że poprzez współpracę z klientami, rządami, organizacjami pozarządowymi i liderami, można pomóc w znalezieniu rozwiązań dla takich globalnych wyzwań, jak zapewnienie wystarczającej ilości zdrowej żywności dla ludzi na całym świecie, zmniejszenie zależności od paliw kopalnych, a także ochrona życia i środowiska. Aby uzyskać dodatkowe informacje na temat firmy DuPont i jej zaangażowania w innowacyjność, odwiedź www.dupont.com

KONTAKT:

prof. dr hab. inż. Robert Nowakowski
Koordynator konkursu Złoty Medal Chemii
Instytut Chemii Fizycznej Polskiej Akademii Nauk
tel. +48 22 343 3431
email: zlotymedalchemii@ichf.edu.pl

dr hab. Adam Kubas
Dyrektor Instytutu Chemii Fizycznej PAN
tel. +48 22 343 3108
email: akubas@ichf.edu.pl

Emilia Cichocka

Koordynator konkursu Złoty Medal Chemii
DuPont Polska Sp. z o.o.
tel. +48 881 937 681
email: emilia.cichocka@dupont.com