O Instytucie

Instytut Chemii Fizycznej Polskiej Akademii Nauk

Instytut Chemii Fizycznej Polskiej Akademii Nauk jest wiodącą jednostką badawczą w Polsce. Założony w 1955 roku, może poszczycić się najwyższą kategorią naukową przyznawaną przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (A+). Instytut ma prawo posługiwać się logo „HR Excellence in Research” co potwierdza dbałość o najwyższe standardy w rekrutacji naukowców, wsparcie w rozwoju ich kariery a także zaangażowanie społeczne pracowników.

Zespoły badawcze działające w Instytucie pracują nad zagadnieniami na pograniczu chemii, fizyki i biologii. Otwartość i interdyscyplinarność Instytutu pozwala na prowadzenie badań podstawowych jak również mających charakter aplikacyjny, czego potwierdzeniem są firmy typu spin-off, które powstały na bazie odkryć i wynalazków pracowników Instytutu. Każdego roku pracownicy Instytutu publikują ponad 200 publikacji naukowych (w tym w tak prestiżowych czasopismach jak Nature czy Science), są również autorami wielu patentów. IChF PAN angażuje się w kształcenie młodej kadry naukowej poprzez dwie szkoły doktorskie oraz bogatą ofertę stypendialną dla studentów pierwszego i drugiego stopnia studiów.

Instytut promuje doskonałość naukową. Wspólnie z IOCB w Pradze przyznaje co dwa lata wyjątkową nagrodę, nagrodę za marzenie naukowe – the Dream Chemistry Award (DCA). W ramach DCA organizowane są w IChF PAN także wykłady z serii Dream Chemistry Lecture podczas których młodzi naukowcy z całego świata mogą podzielić się swoją wiedzą z naukowcami z warszawskiego środowiska naukowego.

Historia Instytutu Chemii Fizycznej PAN

Instytut Chemii Fizycznej Polskiej Akademii Nauk został powołany w 1955 roku. Akt erekcyjny budynków Instytutu przy rogu warszawskich ulic Marcina Kasprzaka i Płockiej wmurowano w dniu 13 czerwca 1959 roku. Był to pierwszy powołany instytut chemiczny PAN. Inicjatorami powstania Instytutu byli profesorowie Wojciech Świętosławski, światowej sławy termochemik, oraz wybitny elektrochemik Michał Śmiałowski – pierwszy z nich został dyrektorem Instytutu i przewodniczącym jego Rady Naukowej a drugi – zastępcą dyrektora do spraw naukowych. Pierwotna struktura Instytutu obejmowała 7 zakładów naukowych i już od pierwszych lat zaczęła ulegać zmianom (link do struktury w poszczególnych latach poniżej) odzwierciedlającym z jednej strony potrzeby kraju i środowiska naukowego a z drugiej strony pasje uczonych kierujących badaniami w samym Instytucie. Obecna struktura badawcza Instytutu przedstawiona TUTAJ (link do listy zakładów/zespołów). Tematyka podejmowanych badań naukowych również ulegała ewolucji wpisując się w światowe trendy naukowe.

Własne warsztaty mechaniczne

Prowadzenie doświadczalnych badań naukowych w zakresie chemii fizycznej często wymagało konstruowania skomplikowanej aparatury badawczej. Z tego względu Instytut wyposażono w duże warsztaty mechaniczne (w zmodyfikowanej formie istniejące do dziś) z własnym biurem projektowym, zaawansowany warsztat szklarski na 8 stanowisk dysponujący obrabiarką płomieniową, warsztat elektryczny a nawet stolarnię. Nieco później pojawiła się pracownia elektroniki. Wysoko wykwalifikowany personel warsztatów realizował nieszablonowe potrzeby naukowców a często służył radą przy opracowywaniu prototypowych rozwiązań. W późniejszych latach warsztaty prowadziły nisko seryjną komercyjną produkcję urządzeń zaprojektowanych przez naukowców Instytutu – chromatografów cieczowych i mikrowag kwarcowych.

Zaplecze biblioteczne

Trudno jest prowadzić badania naukowe bez dobrego zaplecza bibliotecznego. W pierwszych latach działania Instytutu biblioteka IChF PAN znajdowała się w Pałacu Staszica. Na lata 1957 – 1965 przeniosła się na VI piętro Pałacu Kultury i Nauki a od roku 1965 mieści się w obecnej lokalizacji Instytutu. Starsi pracownicy nauki pamiętają, że w owych czasach przegląd literatury robiło się w czytelni biblioteki studiując mozolnie wydane drobnym drukiem opasłe woluminy The Chemical Abstracts, które zawierały metryki niezliczonych publikacji naukowych wraz z króciutkimi streszczeniami najważniejszych tez i wyników. Streszczenia te pisała podług jednego schematu rozproszona po całym świecie ogromna rzesza abstraktorów – naukowców ze wszystkich możliwych dziedzin chemii. Kilkoro z nich pracowało na co dzień w Instytucie Chemii Fizycznej. Po znalezieniu publikacji z reguły wystarczyło sięgnąć na półkę fantastycznego księgozbioru biblioteki by znaleźć pełny tekst pracy. Jeżeli danego czasopisma nie było w księgozbiorze, sympatyczne panie bibliotekarki uruchamiały swoje sekretne procedury poszukiwawcze i w niedługim czasie sprowadzały na krótki czas odpowiedni tom lub fotokopię a później ksero artykułu. Z końcem lat osiemdziesiątych pojawiła się możliwość komputerowego wyszukiwania abstraktowanych publikacji. Wystarczyło zgłosić w bibliotece profil wyszukiwania a centralny komputer zlokalizowany bodajże we Wrocławiu drukował na szerokich wstęgach składanego papieru listy opublikowanych nowości wraz z abstraktami. Niestety, poszukiwania retrospektywne nie były dostępne. W dobie dzisiejszych udogodnień informatycznych w zakresie przeszukiwania literatury wręcz trudno sobie wyobrazić, że kiedyś mogło być znacznie trudniej i wolniej. Z rzadka tylko zdarzy się, że w internecie nie ma jakiejś pracy a jej autor nie wiadomo dlaczego nie przysyła nam kopii o którą poprosiliśmy. I wtedy z pomocą przychodzą panie z biblioteki, które wciąż mają swoje sekretne metody sprowadzania trudnodostępnych publikacji.

Pierwsze komutery w IChF

Przez wiele lat sprzęt obliczeniowy wspierający prace naukowe w Instytucie Chemii Fizycznej i nie tylko w nim ograniczał się do suwaków logarytmicznych i mechanicznych lub elektrycznych arytmometrów. W roku 1975 Instytut został podłączony do maszyny typu mainframe Cyber 73 firmy Control Data Corporation, która pojawiła się w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku pod Warszawą, a ściślej w Środowiskowym Centrum Obliczeniowym Cyfronet. Od skrótu nazwy producenta – CDC – maszynie nadano pieszczotliwe przezwisko Sedes. Początkowo Instytut dysponował elektromechanicznym terminalem TTY z łączem analogowym, który nie był specjalnie przyjazny dla użytkowników. Dekadę później zainstalowano średnio szybki terminal z niebieskim monitorem i czytnikiem kart perforowanych, dzięki któremu liczenie na Sedesie stało się znacznie łatwiejsze i przyjemniejsze. Dodatkowo, Instytut zakupił dość zawodny minikomputer Mera z własną bazą dysków twardych o wielkości małej lodówki. Mniej wymagający naukowcy liczyli na kalkulatorze biurkowym Hewlett-Packard 9820A wyposażonym w interpreter języka BASIC, 8 KB pamięci operacyjnej, jednowierszowy wyświetlacz, drukarkę termiczną, ploter, urządzenia do zapisu programów i danych na kasetach magnetofonowych oraz komplet elektronicznych kartridży z podprogramami do rachunku macierzowego, operacji na łańcuchach znaków i operacji stałoprzecinkowych. Był to wspaniały prekursor komputerów osobistych, które pojawiły się w Instytucie w drugiej połowie lat osiemdziesiątych i całkowicie zmieniły rachunkowe oblicze codzienności.

Studia Doktoranckie

Instytut zawsze uczestniczył w tworzeniu kadr nauki polskiej prowadząc prestiżowe Studia Doktoranckie, na które można było trafić zdając pisemny egzamin wstępny z pełnego zakresu chemii fizycznej. Przed przystąpieniem do egzaminu, kandydat na doktoranta wybierał Zakład, w którym chciał studiować oraz przyszłego promotora, który rzecz jasna wyrażał wstępną zgodę na przyjęcie delikwenta. Często zdarzało się, że promotor wymagał by przyjęty doktorant zapoznał się bliżej z działalnością naukową zakładu lub pracowni i sam zaproponował tematykę swej przyszłej pracy doktorskiej. Studia doktoranckie trwały trzy lata z możliwością przedłużenia na czwarty rok pod warunkiem uzyskania pozytywnej opinii promotora. Po drugim roku studiów każdy doktorant zdawał egzamin połówkowy z chemii fizycznej oraz z języka obcego, podczas którego komisja wybrana spośród profesorów i docentów instytutu mogła zapytać o wszystko. Niepisany zwyczaj łagodził ten rygor stanowiąc, ze pytania powinny być szeroko związane z tematyką pracy doktorskiej egzaminowanego. Doktoranci rozwijali swoje umiejętności językowe na zajęciach prowadzonych przez Studium Języków Obcych PAN w Pałacu Kultury i Nauki. Doktoranci czasów minionych nie mieli swojego samorządu ale i tak tworzyli w Instytucie zwartą grupę, która w miarę potrzeby wyłaniała z siebie ad hoc delegatów do rozwiązania różnych palących kwestii. A tak na marginesie, ciekawe, czy ktokolwiek obecnie wyobraża sobie tworzenie pracy doktorskiej lub publikacji naukowej za pomocą mechanicznej maszyny do pisania i mozolne poprawianie błędów wyrafinowanymi metodami wydrapywania i gumkowania? Rysowanie wykresów rapidografem?

Opieka zdrowotna dla pracowników

Od początku Instytut Chemii Fizycznej PAN zapewniał swoim pracownikom opiekę zdrowotną. Zatrudniał na miejscu lekarza zakładowego, pielęgniarkę i lekarza stomatologa, którzy przyjmowali pacjentów w wyznaczonych godzinach. Przez wiele lat lekarzem był doktor Leonard Minor, kierownik Pracowni Analitycznej Szpitala Wolskiego i znakomity diagnosta, który potrafił zawczasu dostrzec u pacjenta oznaki nadchodzącej choroby. Dodatkowo pracownicy mieli dostęp do lekarzy specjalistów w przychodni Polskiej Akademii Nauk w Pałacu Staszica oraz do działającego w niej ambulatorium. Po odejściu doktora Minora na emeryturę w Instytucie pracowali przez jakiś czas inni lekarze, internista-kardiolog i lekarz medycyny pracy. Po zamknięciu przychodni PAN Instytut zdecydował się na zmianą formuły opieki zdrowotnej na wykorzystywaną obecnie.

Pałac w Świdnie

W roku 1970 Instytut Chemii Fizycznej przejął i odrestaurował siedemnastowieczny klasycystyczny pałac w Świdnie nad rzeką Pilicą. Pałac wybudowany i otoczony pięknym parkiem przez rodzinę Świdzińskich został znacjonalizowany po II Wojnie Światowej a następnie zdewastowany przez kolejnych barbarzyńskich użytkowników. Instytut przejął pałac z zamiarem umieszczenia w nim Pracowni Sygnałów Progowych która mogłaby prowadzić swe badania w miejscu wolnym od zakłóceń elektromagnetycznych. Oprócz Pracowni, w pałacu znalazło się kilka pokoi gościnnych, w których pracownicy Instytutu mogli spędzać weekendy i urlopy. Pałac miał też salę balową. Pod koniec lat osiemdziesiątych Instytut zwrócił pałac przedwojennym właścicielom.

Działalność sportowa w IChF

W ramach Polskiej Akademii Nauk działało ognisko Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej i Turystyki, które dofinansowywało rozmaite inicjatywy sportowe i krajoznawcze pracowników. Dzięki temu w Instytucie Chemii Fizycznej funkcjonowały nieformalne kluby sportowe – narciarski, karate Shotokan, jeździecki, siatkarski, żeglarski i brydżowy. Działał też niezależny klub żeglarski wpisany w struktury PTTK. Do legendy przeszły coroczne spływy kajakowe Dunajcem, w których uczestniczył również ponton desantowy z demobilu.

Związki zawodowe

W Instytucie Chemii Fizycznej zawsze działał związek zawodowy. Na początku był to Związek Nauczycielstwa Polskiego (ZNP), urzędowo przypisany pracownikom Polskiej Akademii Nauk prawdopodobnie dlatego, ze komuś ważnemu słowo „akademia” skojarzyło się z edukacją. ZNP zajmował się sprawami socjalnymi pracowników, przyznawał zapomogi z tytułu takich wydarzeń jak urodzenie dziecka pracownika lub zgon członka jego rodziny, losowe zdarzenia pogarszające stan materialny najbliższej rodziny i podobne. W okresach jesiennych związek ułatwiał pracownikom przygotowanie zapasów zimowych organizując dostawę jabłek, śliwek, cebuli i kartofli. Niektórzy działacze potrafili skutecznie pomagać pracownikom, którzy wpadli w szpony nałogów i związanych z nimi problemów dyscyplinarnych. W październiku roku 1980, tuż po tym kiedy w Polsce narodził się społeczny fenomen Solidarności, założono w Instytucie organizację zakładową Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Solidarność, do której wstąpiła rzesza pracowników wszystkich szczebli, od profesorów po robotników warsztatowych. ZNP współegzystował jeszcze przez jakiś czas z Solidarnością na terenie Instytutu a potem zaniknął. Solidarność Instytutu Chemii Fizycznej funkcjonowała w ramach potężnego, liczącego dziesiątki tysięcy związkowców mikroregionu warszawskiej Woli, na który składały się między innymi ogromne nieistniejące dzisiaj zakłady pracy – Waryński, Nowotko, Świerczewski i Kasprzak. Zajmowała się zarówno typowymi sprawami związkowymi jak i działaniami społeczno-politycznymi w skali kraju. W mrocznym okresie stanu wojennego organizacja Instytutowa wraz z całym Związkiem zeszła do podziemia i funkcjonowała zajmując się zarówno sprawami pracowników Instytutu jak i szeroko zakrojoną działalnością w zakresie publikacji i kolportażu podziemnej prasy i książek, pomocy materialnej ludziom prześladowanym za działalność związkową w różnych regionach Polski, edukacji młodzieży, pomocy ukrywającym się przed władzą państwową przywódcom Solidarności, organizacji spotkań kulturalnych i dyskusyjnych oraz współpracy z pozostałymi organizacjami Solidarności w Polskiej Akademii Nauk. Wkrótce po porwaniu księdza Jerzego Popiełuszki, Solidarność PAN zorganizowała na terenie Kościoła Świętego Stanisława Kostki na Żoliborzu oddział straży, która poprzez nieustanną i liczną obecność na terenie kościoła i plebanii skutecznie chroniła je przed działaniami tak zwanych nieznanych sprawców. Grupa PAN, druga co do liczebności po hutnikach z Huty Warszawa, dowodzona była przez pracowników Instytutu Chemii Fizycznej.

Opracowanie: dr Krzysztof Rudziński

Historyczne logo IChF PAN obowiązujące do 2020 r.

Historyczna struktura IChF PAN

  • Zakład I. Fizykochemii Ciała Stałego, od 1964 (prof. dr Bogdan Baranowski)
    • Pracownia Ciała Stałego i Termodynamiki Procesów Nieodwracalnych
    • Pracownia Teorii Metali (Prof. dr Stanisław Olszewski)
  • Zakład II. Fizykochemicznych Metod Analitycznych, od 1964 (prof. dr Wiktor Kemula)
    • Pracownia Fotochemii i Optyki Chemicznej (doc. dr Zbigniew R. Grabowski)
    • Pracownia Procesów Elektrodowych (doc. dr B. Behr),
    • Pracownia Chromatograficzna (dr Danuta Sybilska)
  • Zakład III. Fizykochemii Podstawowych Surowców Organicznych, do 1965
    • Fizykochemii Roztworów Nieelektrolitów, od 1965 (doc. dr Władysław Malesiński)
    • Pracownia Teorii Gazów i Cieczy (doc. dr Jan Stecki)
    • Pracownia Równowag Fazowych (doc. dr A. Kręglewski)
    • Pracownia Termochemii (dr W. Wóycicki)
    • Pracownia Mikrokalorymetrii, od 1967 (dr Wojciech Zielenkiewicz)
  • Zakład IV. Fizykochemii Zjawisk Powierzchniowych do 1967
    • Kalorymetrii od 1967 (prof. dr Wojciech Zielenkiewicz)
  • Zakład V. Katalizy na Metalach (prof. dr Wacława Palczewska)
    • Pracownia Katalizy
    • Pracowni Rentgeno- i Elektronografii (mgr inż. A. Janko)
  • Zakład VI. Procesów Elektrodowych, 1960 – 1962 (prof. dr Michał Śmiałowski do 1961),
    • Elektrochemii i Korozji, od 1962 (prof. dr Zuzanna Śmiałowska)
  • Zakład VII. Fizykochemicznych Podstaw Technologii (prof. dr Stanisław Bretsznajder 1967, doc. Tadeusz Adamski 1967)
    • Pracownia (prof. dr Włodzimierz Bobrownicki).
  • Zakład VIII. Fizykochemii Podstawowych Surowców Organicznych, do 1964
    • Fizykochemii Roztworów Nieelektrolitów, od 1965 (prof. dr Andrzej Bylicki 1963-1984)
  • Pracownia Mieszanin Wieloskładnikowych, 1965 – (dr S. Malanowski)
  • Pracownia Metodyki Rozdzielania i Oczyszczania
  • Pracownia Studiów Procesów Technologicznych (dr Andrzej Mączyński)
  • Samodzielna Pracownia IX Fizykochemii Nawozów Mineralnych, od 1964
  • Samodzielna Pracownia X Technologii Odpadów Przemysłowych, od 1964
  • Samodzielna Pracownia XI Elektroniki, od 1965
  • Zakład I. Fizykochemii Ciała Stałego (prof. dr Bogdan Baranowski)
  • Zakład II. Fizykochemicznych Metod Analitycznych, od 1973 (prof. dr Barbara Behr
  • Zakład III. Fizykochemii Roztworów Nieelektrolitów, od 1971 (prof. dr Jan Stecki)
  • Zakład IV. Kalorymetrii (prof. dr Wojciech Zielenkiewicz)
  • Zakład V. Katalizy na Metalach (prof. dr Wacława Palczewska)
  • Zakład VI. Elektrochemii i Korozji (prof. dr Zuzanna Śmiałowska, od 1982 prof. dr Janusz Flis)
    • Pracownia Elektrochemii (prof. dr Janusz Flis)
    • Procownia Ochrony przed Korozją (dr Józef Mieluch)
  • Zakład VII. Podstaw Inżynierii Chemicznej, od 1971 (prof. dr Dariusz Ziólkowski)
  • Zakład VIII. Fizykochemii Roztworów Nieelektrolitów (prof. dr Stanisław Malanowski 1985)
  • Zakład IX. Fotochemii i Spektroskopii, od 1973 (prof. dr Zbigniew R. Grabowski)
  • Zakład Procesów Elektrodowych (rotacyjnie prof. dr Zofia Borkowska, prof. dr Maria Janik-Czachor, doc. Dr Piotr Żółtowski) 1978
  • Samodzielna Pracownia XI Elektroniki, od 1965
  • Samodzielna Pracownia Soli Stopionych, od 1971 (prof. dr Leszek Suski).
  • Samodzielna Procownia Kinetyki Chemicznej, od 1982 (prof. dr Jan Popielawski
  • Samodzielna Pracownia Kwantowej Teorii Ciała Stałego, od 1985 (prof. dr Stanisław Olszewski)
  • Samodzielna Pracownia Kinetyki Procesowej od 1981 (prof. dr Wanda Pasiuk-Bronikowska)
  • Samodzielna Pracownia Sygnałów Progowych, od 1972 (doc. Dr Józef Koszewski)
  • Samodzielna Pracownia Fizykochemii Stosowanej, od 1972 (dr Roman Stryjek)
  • Zakład Doświadczalny CHEMIPAN, od 1972 (mgr inż. Wojciech Kulicki 1972 – 1983, mgr inż. Marek Cieślak 1983); (do roku 1982 współwłaścicielem Chemipanu był IChO PAN)
  • Zakład Fizykochemii (dr Jan Małczyñski – 1976, mgr inż. Marek Cieślak 1976-1995, dr inż. Andrzej Cybulski 1995)
  • Zakład Chemii (mgr inż. Zdzisław Bruszewski – 1978, mgr inż. Wojciech Kulicki 1978-1982, dr inż. Teresa Bolesławska 1983-1995, dr inż. Marek Włostowski 1995-2000, dr hab. inż. Jerzy Raczko 2000)
  • Zakład I. Fizykochemii Ciała Stałego (prof. dr Bogdan Baranowski, od 1997 r. prof. dr Stanisław Filipek)
  • Zakład II. Fizykochemii Kompleksów Supramolekularnych, od 1994 (prof. dr Janusz Lipkowski)
  • Zakład III. Fizykochemii Roztworów Nieelektrolitów, od 1971-1997 (prof. dr Jan Stecki)
    • Fizykochemii Płynów i Miękkiej Materii, od 1997 (prof. dr Robert Hołyst)
    • Fizykochemii Miękkiej Materii, od 2003 (prof. dr Robert Hołyst)
  • Zakład IV. Kalorymetrii do 2003 (prof. dr Wojciech Zielenkiewicz)
    • Dynamiki Chemicznej, od 2003.
  • Zakład V. Katalizy na Metalach (od 1992 prof. Zbigniew Karpiński, od 2018 dr hab. Zbigniew Kaszkur)
  • Zakład VI. Elektrochemii i Korozji do 2003 (prof. dr Janusz Flis)
    • Elektrochemii, Korozji i Fizykochemii Powierzchni, od 2003i (prof. dr Tadeusz Zakroczymski)
  • Zakład VII. Podstaw Inżynierii Chemicznej, do 2003 (prof. dr Dariusz Ziółkowski)
    • Fizykochemii Powierzchni, od 2003
    • Procesów Elektrodowych, od 2004
  • Zakład VIII. Podstawowych Surowców Organicznych, do 1994 (prof. dr Stanisław Malanowski)
    • Termodynamiki Stosowanej, od 1994 do 2004
    • Elektrochemicznego Utleniania Paliw Gazowych, od 2004
  • Zakład IX. Fotochemii i Spektroskopii, od 1973 (prof. dr Jacek Waluk)
  • Zakład X Kwantowej Teorii Ciała Stałego
    • Kwantowej Teorii Ciała Stałego i Molekuł, od 2004
  • Zakład XI Soli Stopionych, od 1994 do 2003 (prof. dr Leszek Suski).
  • Zakład XIII Dynamiki Chemicznej od 1994 do 2003, od 2003 Zakład IV
  • Zakład XIV Kinetyki Procesowej, od 1994 do 2004 (prof. dr Wanda Pasiuk-Bronikowska) w 2004 włączony do Zakładu V
  • Zakład XV Kwantowej Teorii Ciała Stałego, od 1994 (prof. dr Stanisław Olszewski) w 1994 zmieniony na Zakład X
  • Zakład XVI Procesów Elektrodowych, od 1994 (prof. dr Zofia Borkowska, prof. dr Maria Janik-Czachor, doc. Dr Piotr Żółtowski)
  • Zakład XVII Fizykochemii Powierzchni, od 1994 do 2003 (prof. dr Aleksander Jabłoński) w 2003 włączony do Zakładu VI
  • Zakład Doświadczalny CHEMIPAN, od 1972 (mgr inż. Marek Cieślak 1983 – 200?, dr hab. Inż. Jerzy Raczko 2000– 2018, mgr Tomasz Miśkiewicz – 2018 – 2019, dr Jarosław Frydel 2019)