Inauguracja projektu PERFECTION – powstaje pierwsze Centrum Chemii Biologicznej w Polskiej Akademii Nauk

Z dumą informujemy, że dnia 3 czerwca 2025 r. oficjalnie zainaugurowaliśmy projekt PERFECTION, tym samym rozpoczynając w naszym Instytucie proces tworzenia pierwszego w Polskiej Akademii Nauk Centrum Chemii Biologicznej.

W wydarzeniu uczestniczyli dyrektorzy i prorektorzy współpracujących instytucji naukowych, przedstawiciele PAN, naukowcy, doktoranci oraz pracownicy Instytutu Chemii Fizycznej PAN (IChF).

Podczas spotkania Dyrektor IChF, prof. Adam Kubas, oraz koordynator projektu, prof. Robert Hołyst, opowiedzieli o historii i motywacji stojących za powstaniem projektu oraz nowego Centrum. Prof. Marcin Drąg, kierujący nową jednostką, przedstawił ramy naukowe jej działalności, natomiast menedżer projektu, Agnieszka Tadrzak, zaznajomiła uczestników z możliwościami, jakie projekt otwiera przed IChF, jego pracownikami oraz partnerami naukowymi i biznesowymi.

Uroczystość uświetnił wykład inauguracyjny prof. Donalda Hilverta z ETH w Zurychu – wybitnego specjalisty w dziedzinie projektowania enzymów. W wystąpieniu zatytułowanym „Designing Enzymes de novo” zapoznał on słuchaczy z tym, w jaki sposób zaawansowane metody komputerowego projektowania białek oraz ewolucji kierowanej umożliwiają tworzenie całkowicie nowych biokatalizatorów, dostosowanych do potrzeb nowoczesnej, zrównoważonej chemii.

Podczas tego spotkania zaprezentowany został również Komitet Doradczy projektu i odbyło się pierwsze posiedzenie tego ciała doradczego z udziałem:

• Prof. Maria Anna Ciemerych-Litwinienko, Uniwersytet Warszawski, Polska;
• Prof. Galia Blum, Hebrew University, Izrael;
• Prof. Jim Huntington, University of Cambridge, Wielka Brytania;
• Prof. Boris Turk, Jožef Stefan Institute, Słowenia;
• Prof. Bartosz Grzybowski, Ulsan National Institute of Science and Technology, Korea Południowa.

„Jesteśmy zadowoleni z przebiegu inauguracji, w szczególności z obecności znamienitych gości, którzy wzięli w niej udział - w tym dyrektorów Instytutu Nenckiego i Instytutu Chemii Organicznej, wicedyrektorów innych instytutów naukowych oraz prorektora ds. ogólnych Politechniki Wrocławskiej” - zauważył prof. Marcin Drąg, lider projektu ERA Chair i nowego Centrum. „Dwóch członków naszej Rady Doradczej, prof. Maria Anna Ciemerych-Litwinienko i prof. Jim Huntington, uczestniczyło osobiście, a inni dołączyli do nas online. Nasz główny gość, prof. Donald Hilvert z ETH Zurich, wygłosił porywający, wizjonerski i rewelacyjny wykład, który został wyjątkowo dobrze przyjęty. Przedstawiliśmy również długoterminową wizję Centrum i jego kierunek naukowy, co spotkało się z dużym zainteresowaniem publiczności. Uczestnicy byli bardzo ciekawi, w jaki sposób planujemy budować i rozwijać Centrum, jakie są nasze cele i z kim zamierzamy współpracować. Wierzę, że udało nam się odpowiedzieć na wszystkie ich pytania - w tym wiele kontynuowanych podczas przerw - wykonaliśmy dobrą pracę i mamy solidny fundament dla przyszłych partnerstw. To bez wątpienia właściwy moment - chemia biologiczna jest na topie. Zeszłoroczna Nagroda Nobla została przyznana chemii biologicznej, podobnie jak trzy lata temu. Myślę, że wielu naukowców chce pracować w tej dziedzinie. A co ze sztuczną inteligencją? Jest jeszcze wiele rzeczy, których AI musi się nauczyć, żeby spróbować wejść w tę tematykę - coś, co wyraźnie pokazał wykład profesora Hilverta.”

Zaproszony gość, prof. Donald Hilvert, podzielił się swoim spojrzeniem na rolę chemii biologicznej w dzisiejszych czasach oraz na innowacyjne prace prowadzone w ramach projektu PERFECTION:

„Chemia biologiczna jest ważna, ponieważ wykorzystuje naszą wiedzę chemiczną do rozwiązywania zagadnień  o znaczeniu biologicznym, pomaga nam zgłębiać świat i umożliwia tworzenie nowych rzeczy, o których natura nie pomyślała. Marcin (prof. Drąg) jest kluczowy w tej dziedzinie, ponieważ jego praca nad sztucznymi peptydami zawierającymi nienaturalne aminokwasy otwiera nowe światy.”

Reflektując nad wyjątkowym zainteresowaniem publiczności w IChF, prof. Hilvert zauważył: „Mój wykład dotyczył enzymów i projektowania nowych. Późniejsza dyskusja była stymulująca - było więcej pytań niż zwykle, i to bardzo konkretnych. Poziom interakcji był wysoki. Uczestnicy wyraźnie zrozumieli kluczowe punkty i wyzwania w tej dziedzinie.”

Zapytany, dlaczego wybrał tę specjalizację, dodał: „Interesowałem się enzymami od czasów studiów licencjackich - fascynowało mnie ich działanie i możliwość naśladowania ich właściwości. Więc to jest w zasadzie to, co robię odkąd zostałem naukowcem. To bardzo trudny obszar, ale także bardzo ekscytujący zestaw problemów do rozwiązania. To także świetna zabawa!”

A jak wytłumaczyłby tę skomplikowaną naukę dziecku? „Gdybym chciał wyjaśnić ten temat czterolatkowi, powiedziałbym, że enzymy, z którymi pracuje Marcin, to molekularne nożyczki - tną białka, niszcząc je. To może być bardzo dobre; na przykład mamy enzymy, które tną białka w żołądku i w ten sposób pomagają trawić jedzenie. Ale mogą też być bardzo złe, ponieważ mogą ciąć niewłaściwe cząsteczki i dezaktywować je. Wszystko zależy od kontekstu molekularnego. Tym, co robi Marcin, jest blokowanie nożyczek, by nie cięły, wyłączanie ich, gdy nie są potrzebne lub gdy są szkodliwe.”

Spotkanie inauguracyjne było doskonałą okazją do przedstawienia celów projektu, wymiany pomysłów oraz identyfikacji potencjalnych obszarów współpracy naukowej – zarówno w ramach samego projektu, jak i nowo powstałego Centrum. Projekt PERFECTION zapowiada się jako przełomowa inicjatywa, która może znacząco wpłynąć na rozwój chemii biologicznej w Polsce i Europie. Stanowi również istotny krok w kierunku umocnienia pozycji Instytutu Chemii Fizycznej PAN jako lidera innowacyjnych badań na styku chemii i biologii.

Jak podkreśla Patrycja Nitoń, jedna z organizatorek wydarzenia:

„Jesteśmy bardzo zadowoleni z tego, jak przebiegła inauguracja - aula była pełna, z liczną obecnością pracowników IChF, w tym doktorantów, liderów zespołów, postdoców i kierownictwa Instytutu, a także gości z innych instytucji naukowych. Dyrektor Adam Kubas otworzył spotkanie, witając gości i przedstawiając, w jaki sposób projekt wpisuje się w szerszą strategię badawczo-rozwojową Instytutu. Prof. Hołyst opowiedział, jak narodził się pomysł ubiegania się o ten grant, nawiązując do sukcesu poprzedniego projektu IChF ERA Chairs, prowadzonego przez prof. Macieja Wojtkowskiego, który dziś rozwija się jako Centrum Doskonałości. Podzielił się również historią stojącą za decyzją o rozszerzeniu działalności Instytutu na chemię biologiczną oraz wyzwaniami, jakie towarzyszyły  przekonaniu prof. Marcina Drąga do wspólnego ubiegania się o ten ambitny projekt. Jednym z najbardziej ekscytujących momentów był znakomity wykład prof. Hilverta - wywołał on ożywioną dyskusję i wiele wnikliwych pytań ze strony publiczności.”

Dr Joanna Rutkowska, wchodząca w skład trzyosobowego zespołu koordynującego projekt - wraz z Patrycją Nitoń i Agnieszką Tadrzak - podsumowała wydarzenie w dwóch słowach: „Perfection. Kropka.”

O projekcie

Projekt PERFECTION („W poszukiwaniu doskonałości – zjawisko nienaturalnych aminokwasów w chemii biologicznej do zastosowań biologicznych i medycznych”) zakłada utworzenie w IChF nowego Centrum Chemii Biologicznej, którym pokieruje prof. Marcin Drąg – ceniony chemik biologiczny i twórca platformy technologicznej wykorzystującej naturalne i nienaturalne aminokwasy do monitorowania aktywności enzymów proteolitycznych (proteaz).

Centrum Chemii Biologicznej, współpracując z innymi zespołami badawczymi IChF, będzie prowadzić prace nad nowymi narzędziami chemicznymi do zastosowań biologicznych i medycznych, przyczyniając się do rozwoju narzędzi terapeutycznych i diagnostycznych nowej generacji.

W projekt zaangażowana będzie sieć międzynarodowych partnerów składająca się z 14 instytucji akademickich i 6 firm. Współpraca obejmie wspólne badania, szkolenia naukowców oraz dostęp do zaawansowanej infrastruktury badawczej, co przyspieszy innowacje w dziedzinie terapii i diagnostyki.

Projekt PERFECTION dofinansowany jest w ramach programu ERA Chairs ze środków Komisji Europejskiej w ramach Horyzontu Europa (Grant nr 101186564) na kwotę 2,5 mln EUR.

Autor: dr Joanna Rutkowska

Wywiady przeprowadziła dr Anna Przybyło-Józefowicz