Wizyta Marszałka Województwa Mazowieckiego w Instytucie Chemii Fizycznej PAN oraz wywiad o potencjale Mazowsza w rozwoju terapii genowych

22 września 2025 r. w siedzibie Instytutu Chemii Fizycznej PAN (IChF PAN) w Warszawie odbyło się spotkanie poświęcone tematowi „Potencjału województwa mazowieckiego w rozwoju terapii genowych”. Dyskusję poprowadzono w gronie przedstawicieli samorządu województwa, środowiska klinicznego oraz zespołów naukowych IChF PAN i ICTER. W rozmowach uczestniczyli marszałek województwa mazowieckiego Adam Struzik, Marcin Wajda (dyrektor Departamentu Rozwoju Regionalnego i Funduszy Europejskich), prof. Mirosław Ząbek (Klinika Neurochirurgii Mazowieckiego Szpitala Bródnowskiego), a także z ramienia IChF PAN i ICTER: prof. dr hab. Maciej Wojtkowski, dr hab. Andrzej Foik, dr Karol Karnowski, dr hab. Jan Guzowski, dr hab. Adam Kubas, prof. instytutu (dyrektor IChF PAN) oraz dr hab. Jacek Gregorowicz, prof. instytutu (zastępca dyrektora ds. naukowych). Każda z instytucji przedstawiła krótką prezentację dorobku i planów badawczych, a marszałek województwa udzielił wywiadu dot. roli Mazowsza w rozwoju terapii genowych.

Spotkanie rozpoczęło się od powitania i przedstawienia instytutu przez dyrektora Adama Kubasa. Następnie prof. Maciej Wojtkowski zaprezentował Międzynarodowe Centrum Badań Oka IChF PAN (ICTER).

ICTER jest autonomiczną podjednostką IChF PAN przekształcaną obecnie w centrum doskonałości naukowej w ramach projektu TRIO-Vi (https://triovi.icter.pl/). ICTER utworzony został w 2019 r. przez prof. dr. hab. Macieja Wojtkowskiego, laureata programu „Międzynarodowe Agendy Badawcze (MAB)”, realizowanego przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej. Strategicznymi partnerami ICTER są: Institute of Ophthalmology, University College London (Wielka Brytania) oraz Institut de la Vision, Sorbonne University (Francja). Międzynarodowym partnerem naukowym centrum jest również University of California, Irvine (USA). Rozwój centrum doskonałości naukowej ICTER jest realizowany dzięki finansowaniu przyznanemu na lata 2025–2030 przez Komisję Europejską w ramach prestiżowego grantu Teaming for Excellence.

W ICTER funkcjonuje pięć interdyscyplinarnych grup badawczych, w tym Grupa Optyki Fizycznej i Biofotoniki (POB) prowadzona przez prof. dr. hab. Macieja Wojtkowskiego, Grupa Obrazowania i Technologii Okulistycznych (IDOC) prowadzona przez dr. Karola Karnowskiego oraz Grupa Biologii Oka (OBi) prowadzona przez dr. hab. Andrzeja Foika.

Po prezentacji ICTER dr Jan Guzowski przedstawił profil naukowy zespołu IChF PAN nr 19 „Miękka materia ziarnista i inżynieria tkankowa”, który łączy mikrofluidykę i inżynierię tkankową na rzecz szybkich, spersonalizowanych testów terapii. W badaniach zespołu nr 19 naukowcy przesuwają granice miniaturyzacji tkanek, aby opracować radykalnie nowatorskie metody inżynierii tkankowej do zastosowań w diagnostyce klinicznej i rozwoju terapii. Ich celem jest wygenerowanie i zbadanie mikronowotworów pochodzących od pacjenta jako jego żywych „awatarów” i wykorzystanie ich w spersonalizowanej, wysoce precyzyjnej diagnostyce. Koncentrują się na ocenie immunoterapii i terapii genowych, w szczególności terapii komórkowych CAR-T, których słaba skuteczność w przypadku guzów litych, w tym raka piersi, pozostaje jednym z największych wyzwań w onkologii. Unikalne podejście zespołu wykorzystuje najnowsze osiągnięcia w dziedzinie mikrofluidyki i inżynierii tkankowej, pozwalając na przeprowadzenie badań przesiewowych leków w ciągu kilku dni (w porównaniu z miesiącami w przypadku innych metod). Długoterminowym celem badań jest wprowadzenie nowatorskich metod diagnostyki funkcjonalnej w klinicznej terapii nowotworów.

Po wprowadzeniach odbyła się merytoryczna dyskusja na temat kierunków rozwoju terapii genowych i potencjalnych modeli współpracy.

W toku rozmów prof. Mirosław Ząbek przybliżył uczestnikom nowoczesne metody leczenia z wykorzystaniem terapii genowej prowadzone w Klinice Neurochirurgii Mazowieckiego Szpitala Bródnowskiego w Warszawie, w szczególności badania zmierzające do opracowania nowej technologii medycznej w leczeniu choroby Parkinsona i innych chorób neurodegeneracyjnych. Prof. Ząbek przedstawił również przykładową historię sukcesu — innowacyjny zabieg chirurgiczny z wykorzystaniem terapii genowej przeprowadzony w kierowanej przez niego klinice i szeroko nagłośniony przez kanadyjską telewizję (odniesienie: https://www.aadcresearch.org/meet-rian).

Następnie dr Andrzej Foik przedstawił konkretne przykłady zastosowań badań Grupy Biologii Oka (OBi), która w ICTER rozwija koncepcje terapii genowych i nowe wektory do celowanych modyfikacji w siatkówce. Najczęstsze zaburzenia widzenia u ludzi mają podłoże genetyczne. Wiele chorób układu wzrokowego wiąże się z degeneracją określonych typów komórek nerwowych w siatkówce, podczas gdy inne neurony pozostają nienaruszone. Laboratorium inżynierii genetycznej OBi wykorzystuje najnowsze osiągnięcia w dziedzinie genetyki do badań nad opracowaniem nowatorskich terapii genowych, których celem jest, aby komórki siatkówki niedotknięte chorobą były w stanie podjąć funkcję wykrywania bodźców wzrokowych. Zespół zaprojektował nowy wektor wirusowy, który ma zdolność przenoszenia jednego z największych ładunków pożądanych sekwencji genowych do komórek. Dodatkowo naukowcy z OBi zmodyfikowali ten wektor, aby zapewnić jego specyficzność względem komórek należących do wybranych populacji.

W trakcie rozmów dr Karol Karnowski przybliżył również profil Grupy Obrazowania i Technologii Okulistycznych (IDOC) ICTER, która łączy nowoczesne metody obrazowania, robotykę i automatyzację z rozwiązaniami opartymi na sztucznej inteligencji. We współpracy z grupą OBi, jednym z kluczowych celów zespołu jest zautomatyzowane i precyzyjne dostarczanie terapii genowych. Główne wyzwanie polega na podaniu cennego ładunku terapeutycznego do delikatnych struktur oka z precyzją porównywalną do grubości ludzkiego włosa, co otwiera nowe możliwości w leczeniu chorób wzroku.

Po dyskusji delegacja zwiedziła laboratoria zaprezentowanych grup, by jeszcze pełniej zapoznać się z ich praktycznym funkcjonowaniem.

Podsumowując wizytę, dyrektor Instytutu Chemii Fizycznej PAN, dr hab. Adam Kubas, zwrócił uwagę na znaczenie współpracy z samorządem i plany rozwojowe instytutu:

„Zacieśniamy współpracę z samorządem i uważamy, że mamy wiele do zaoferowania w obszarze terapii znajdujących się w centrum zainteresowania województwa, to jest terapii genowych. Dotyczy to szczególnie ICTER, działającego w instytucie, czy też platform mikrofluidycznych, które rozwijamy i które mogą stać się narzędziem do testowania leków stosowanych w terapii genowej. Instytut stoi dziś przed ważnym momentem – chcielibyśmy podjąć inwestycję w przyszłość, integrując jeszcze silniej chemię, biologię i fizykę, aby stać się interdyscyplinarnym centrum badań translacyjnych dla Mazowsza”.

Z kolei dyrektor ICTER, prof. dr hab. Maciej Wojtkowski, nawiązał do kierunków badań prowadzonych w centrum w kontekście otwartości na nowe obszary współpracy:

„Rozwijamy terapie genowe i optogenetyczne przywracania wzroku oraz urządzenia wspierające ich wprowadzanie. Chcielibyśmy jednak poszerzyć nasze działania także o choroby systemowe i neurodegeneracyjne, które w różny sposób manifestują się zmianami w oku. W tym kontekście jesteśmy otwarci na współpracę z prof. Ząbkiem, wybitnym ekspertem w tej dziedzinie”.

W trakcie wizyty w IChF PAN marszałek województwa mazowieckiego Adam Struzik udzielił wywiadu na temat wizji samorządu Mazowsza odnośnie rozwoju przełomowych terapii medycznych. Poniżej prezentujemy rozmowę.

1. Pionierski projekt terapii genowych, realizowany ze wsparciem programu Fundusze Europejskie dla Mazowsza 2021–2027 i wpisany w cele Platformy na rzecz Technologii Strategicznych dla Europy (STEP), otwiera nowy rozdział w rozwoju innowacji regionu. Jak Pan postrzega rolę tego przedsięwzięcia w budowaniu wiodącej pozycji Mazowsza w obszarze przełomowych technologii medycznych?

Terapie genowe to jedna z najbardziej obiecujących gałęzi współczesnej medycyny, a możliwość wdrażania ich na Mazowszu oznacza, że nasz region staje się częścią światowej awangardy w tym obszarze. Wsparcie z funduszy europejskich pozwala nam realizować projekty, które łączą potencjał nauki, kliniki i technologii, a jednocześnie odpowiadają na realne wyzwania zdrowotne starzejącego się społeczeństwa.

To przedsięwzięcie – pionierskie nie tylko w Polsce, ale i w Europie – ma dla mnie wymiar symboliczny. Pokazuje, że Mazowsze nie tylko korzysta z najnowszych rozwiązań, ale też je współtworzy. Budujemy fundamenty medycyny przyszłości, w której pacjenci z chorobą Parkinsona i innymi chorobami neurodegeneracyjnymi będą mogli liczyć na leczenie zmieniające przebieg choroby, a nie tylko łagodzące jej objawy. Jestem przekonany, że dzięki takim projektom Mazowsze umacnia swoją wiodącą pozycję jako region innowacyjny, konkurencyjny i zdolny do wyznaczania nowych kierunków rozwoju w Europie.

2. W Europie Zachodniej terapie genowe stają się strategicznym priorytetem, a przykłady Katalonii, Kraju Basków i Oksytanii pokazują, że samorządy mogą pełnić funkcję liderów tej transformacji. Czy dzięki rozwijanym obecnie projektom oraz współpracy z placówkami medycznymi i naukowymi Mazowsze ma szansę stać się hubem terapii genowych w Europie Środkowej i zbudować trwałą przewagę konkurencyjną w tej dziedzinie?

Mazowsze ma wszystkie atuty, by odegrać taką rolę. Dysponujemy wysoko wyspecjalizowaną kadrą lekarską i naukową, której osiągnięcia – takie jak prace zespołu prof. Mirosława Ząbka – są znane i cenione na świecie. Mamy instytuty badawcze i laboratoria, które rozwijają biotechnologię i innowacje na światowym poziomie. Co ważne, potrafimy łączyć te zasoby i tworzyć z nich spójny ekosystem, w którym współpraca samorządu, uczelni, szpitali i instytutów badawczych przekłada się na realne projekty służące pacjentom.

Przykłady regionów zachodnioeuropejskich pokazują, że w XXI wieku nie tylko wielkie państwa, ale również samorządy mogą kształtować przyszłość technologii i budować przewagi konkurencyjne. Chcemy, by Mazowsze stało się takim centrum w Europie Środkowej – hubem terapii genowych, innowacyjnych technologii i badań, które przyciągają inwestorów, ekspertów i pacjentów z całej Europy. To nie tylko ambicja, ale i konkretna szansa na trwały rozwój społeczno-gospodarczy regionu.

3. Jakie przesłanie chciałby Pan przekazać mieszkańcom Mazowsza po obejrzeniu badań nad terapiami genowymi rozwijanymi w Instytucie Chemii Fizycznej PAN i Centrum Doskonałości ICTER?

Moje przesłanie jest bardzo proste: Mazowsze inwestuje w przyszłość, która skupia się na zdrowiu człowieka. To, co dzieje się w laboratoriach i salach operacyjnych naszych instytutów, nie jest abstrakcją. To są realne badania, które za kilka lat mogą zmienić życie tysięcy pacjentów i ich rodzin.

Chciałbym, aby mieszkańcy Mazowsza czuli dumę, że właśnie tutaj – w naszym regionie – powstają projekty na skalę światową. Projekty, które pokazują, że nauka i medycyna mogą iść ręka w rękę, by dawać nadzieję tam, gdzie do tej pory dominowała bezradność wobec choroby.

Jednocześnie chcę podkreślić, że inwestycje w innowacje to inwestycje w bezpieczeństwo zdrowotne nas wszystkich. Dzięki nim ograniczamy zależność od zagranicznych technologii i tworzymy kompetencje, które mogą służyć Polakom przez dziesięciolecia. Dlatego z całą odpowiedzialnością mogę powiedzieć, że każdy mieszkaniec Mazowsza jest współbeneficjentem tych działań, bo zdrowie i lepsza przyszłość to wspólna wartość, którą razem budujemy.

Dziękujemy marszałkowi województwa mazowieckiego za udzielenie wywiadu oraz wszystkim członkom delegacji za wizytę w IChF PAN.

Tekst: IChF PAN i ICTER

Wywiad: dr Anna Przybyło-Józefowicz

Zdjęcia: Tomasz Słupski, Mateusz Woliński